Η ανάρμοστες και προβληματικές συμπεριφορές μεταξύ των μαθητών στο σχολείο

Τι είναι η εκφοβιστική συμπεριφορά

Τα μισά περίπου παιδιά σε κάποιο στάδιο της σχολικής τους ζωής
αποτελούν στόχο κάποιας μορφής θυματοποίησης στο χώρο του
σχολείου. Πολλά παιδιά πέφτουν θύματα καψονιών,
παρενοχλήσεων, απειλών, πειραγμάτων, ψευτοπαλικαρισμών.
Ο όρος «εκφοβισμός» (bullying) περιγράφει ποικίλες μορφές
συμπεριφοράς. Συχνά περιλαμβάνει χτυπήματα, κλωτσιές ακόμα
και κακοποίηση άλλου ατόμου. Τις περισσότερες φορές όμως
περιλαμβάνει πειράγματα, απειλές, προσβολές ή ακόμα και
αποκλεισμό του άλλου ατόμου από ένα κοινωνικό γεγονός.
Η εκφοβιστική συμπεριφορά ορίζεται ως συγκεκριμένη μορφή
επιθετικότητας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Χαρακτηρίζεται από
σκόπιμες και επαναλαμβανόμενες ενέργειες, οι οποίες έχουν
σταθερή συχνότητα και μεθοδεύονται προς πιο «αδύναμα»
παιδιά στο πλαίσιο μιας συνειδητής προσπάθειας τραυματισμού,
εξευτελισμού, επιβολής και πρόκλησης σωματικού ή και ψυχικού
πόνου. Μπορεί να συνεχίζεται για βδομάδες, μήνες ή και χρόνια.
Μπορεί να ασκείται από ένα άτομο ή ακόμα και από ομάδα
ατόμων.

Τα περιστατικά σύγκρουσης εκδηλώνονται είτε με άμεσο τρόπο
(π.χ. ανοικτές λεκτικές επιθέσεις, ξυλοδαρμοί κ.ά.) είτε με
πλάγια μέσα (π.χ. κουτσομπολιό, αποκλεισμός από την ομάδα
των συνομηλίκων κ.ά.) με σκοπό την ταπείνωση και την
«υποδούλωση» του θύματος στις διαθέσεις και την εξουσία του
δράστη ή των δραστών.
Το σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι ο εκφοβισμός έχει
σοβαρές συνέπειες τόσο για το θύμα, όσο και για το θύτη
που κανείς δεν πρέπει να υποτιμά.

«Πάντα μου ήταν δύσκολο να κάνω φίλους γιατί πάντα ήμουν
ντροπαλός. Φέτος στο σχολείο κανένας δεν μου μιλά και στο
διάλειμμα με κοροϊδεύουν…
Με φωνάζουν «χοντρό» και δεν κάνουν παρέα μαζί μου.
Δεν ξέρω γιατί μου το κάνουν.
Τα βράδια κλαίω και σκέφτομαι ότι κανένας δεν νοιάζεται για
μένα, αφού κανένας δεν με βοηθά».
(Αγόρι 9 ετών)

Όταν το παιδί γίνεται θύμα…

Οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει θύμα. Το μόνο που χρειάζεται
είναι το να βρεθεί σε λάθος τόπο τη λάθος στιγμή.
Τα παιδιά θύματα μπορεί να διαφέρουν από τα άλλα, να έχουν
διαφορετικό χρώμα δέρματος, να φοράνε διαφορετικά ρούχα, να
έχουν μια σωματική αναπηρία ή διαφορετική θρησκευτική πίστη.
Μπορεί όμως και να μην διαφέρουν εξωτερικά αλλά να έχουν μια
«εκμεταλλεύσιμη αδυναμία». Μπορεί να είναι εσωστρεφή,
αγχώδη, ανασφαλή, παθητικά, με χαμηλή αυτοεικόνα. Μπορεί να
μην μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, να υποτάσσονται
στα θελήματα των άλλων και να μην είναι αποδεχτά από την
παρέα των συνομηλίκων τους.
Το είδος διαδικασιών θυματοποίησης διαφέρει ανάλογα με το
φύλο του παιδιού. Τα αγόρια υφίστανται κυρίως ανοιχτές
σωματικές επιθέσεις και απειλές ενώ τα κορίτσια πέφτουν θύματα
λεκτικών και έμμεσων μορφών παρενόχλησης (π.χ. πειράγματα,
κουτσομπολιό, αποκλεισμός από την ομάδα των συνομηλίκων).

Το παιδί που εκφοβίζει τα άλλα παιδιά...

Ο βασικότερος λόγος που ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων
εκφοβίζει άλλο άτομο είναι επειδή απολαμβάνει την αίσθηση της
δύναμης και της εξουσίας πάνω στο θύμα.
Τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό έχουν γενικότερα
θετική στάση προς τη βία και τη χρήση της. Τη χρησιμοποιούν
για να νιώσουν δύναμη, για να εξουσιάσουν τα άλλα παιδιά. Τη
χρησιμοποιούν ως μέσο για να δώσουν «λύση» σε προβληματικές
καταστάσεις ή ακόμα και για να περάσει το δικό τους. Δεν έχουν
ενσυναίσθηση προς τα θύματα τους. Δε νιώθουν ενοχή γι΄ αυτό
που κάνουν.
Έχει παρατηρηθεί ότι οι δράστες σκόπιμων επιθετικών ενεργειών
διακατέχονται από αισθήματα ανεπάρκειας, κατωτερότητας και
ανασφάλειας και χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Ωστόσο για να εκδηλωθεί ένα περιστατικό θυματοποίησης θα
πρέπει να ευνοηθεί από παράγοντες του περιβάλλοντος. Η
ομάδα των συνομηλίκων μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο αν
υποβοηθά το θύτη είτε με το να επιβραβεύει τις πράξεις του είτε
με το να παραμένει ουδέτερη και να αποδέχεται σιωπηλά την όλη
κατάσταση.

Οι συνέπειες της θυματοποίησης

Διαχρονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η χρόνια θυματοποίηση
συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική
αναστολή, η μοναξιά, η κατάθλιψη και το άγχος.
Τα παιδιά που θυματοποιούνται τείνουν να αναπτύσσουν
αρνητική αυτοεικόνα, να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν
αποτυχημένους και να ντρέπονται. Αυτό αυξάνει την απομόνωσή
τους από τους άλλου καθώς και την πιθανότητα να ξαναγίνουν
θύματα.
Το παιδί που θυματοποιείται μπορεί να παρουσιάσει:
• Άρνηση για το σχολείο.
• Φόβο για ανάπτυξη σχέσεων με τα άλλα παιδιά.
• Αλλαγές στη διάθεσή του και έντονη παρουσία απογοήτευσης,
λύπης, μελαγχολίας και άγχους.
• Σωματικά παράπονα, πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά.
• Μαθησιακά προβλήματα, εξαιτίας του γεγονότος ότι η σχολική
ζωή γίνεται γι΄ αυτούς μια ανυπόφορη εμπειρία.

Αντιμετωπίζοντας το παιδί θύτη

Τα παιδιά θύτες βρίσκονται και αυτά σε ψυχολογικό αδιέξοδο.
Συχνά το κρύβουν από τους γονείς τους ή τους παρουσιάζουν
μια ψευδή εικόνα των καταστάσεων. Όπως και στην περίπτωση
του παιδιού που θυματοποιείται και σ΄ αυτή την περίπτωση το
παιδί χρειάζεται την κατανόηση και την εμπιστοσύνη των γονιών
του. Ακούστε προσεχτικά το παιδί και στηρίξετέ το συναισθηματικά.
Ασχοληθείτε με το θυμό που κουβαλά μέσα του. Οι γονείς
μπορούν να το βοηθήσουν ν΄ αναγνωρίσει τη διαφορά που
υπάρχει ανάμεσα στην επιθετική και εξαναγκαστική συμπεριφορά
και τη συνεργατική συμπεριφορά διαπραγμάτευσης.
Επιπλέον οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αντιληφθεί
τις επιζήμιες επιπτώσεις της εκφοβιστικής του συμπεριφοράς
τόσο στο ίδιο όσο και στους άλλους. Είναι προς το συμφέρον
του να αφεθεί να βιώσει απογοήτευση και δυσαρέσκεια για τη
συμπεριφορά του, χωρίς όμως να χρησιμοποιούνται από τους
γονείς η τιμωρία και οι προσβολές. Οι τακτικές που αποδίδουν
περισσότερο είναι αυτές που χρησιμοποιούν τον έπαινο και το
θετικό παράδειγμα.

Πρόληψη των εκφοβιστικών μορφών συμπεριφοράς

Κάθε γονιός μπορεί να αναγνωρίσει τις αρνητικές συνέπειες των
κοινωνικών προβλημάτων όπως αυτό του εκφοβισμού και να
καθοδηγήσει το παιδί του μακριά από την υιοθέτηση τέτοιων
συμπεριφορών.
Βοηθήστε το παιδί σας να βελτιώσει την αυτοεικόνα του και τις
δεξιότητες αντίστασης σε εξωτερικές πιέσεις όπως είναι η πίεση
της παρέας των συνομηλίκων. Ενισχύστε τις σχέσεις μεταξύ σας
με ανοικτή επικοινωνία, τοποθέτηση ξεκάθαρων ορίων
συμπεριφοράς και υιοθέτηση δημοκρατικών τρόπων επίλυσης
των μεταξύ σας συγκρούσεων.
• Μιλήστε με τα παιδιά σας για τον εκφοβισμό και βοηθήστε τα
να δουν μια τέτοια κατάσταση από τη σκοπιά του θύματος.
• Αποφύγετε την αγορά παιχνιδιών βίας. Γιατί να μάθετε το
παιδί σας να υποκρίνετε ότι σκοτώνει;
• Περιορίστε την παρακολούθηση σκηνών βίας στη
τηλεόραση.
• Γίνετε θετικά πρότυπα συμπεριφοράς στο σπίτι. Το παιδί
σάς παρακολουθεί.
• Όταν παρουσιάζεται πρόβλημα, συζητήστε το ανοικτά με
τον εκπαιδευτικό του παιδιού. Μην παίρνετε αμυντική στάση.
Συνεργαστείτε με το σχολείο για να λύσετε το πρόβλημα.