ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Η Παθολογική συμπεριφορά παίρνει πολλές και διάφορες μορφές οι οποίες διαφέρουν σε πλείστες παραμέτρους , όπως για παράδειγμα στον βαθμό σοβαρότητας της διαταραχής (ελαφρά διαταραχή ως σοβαρή ψυχική ασθένεια), στον τομέα της ψυχικής υγείας που επηρεάζει (γνωστικές λειτουργίες, συναισθηματικές εκδηλώσεις κλπ), στην περίοδο ζωής που εμφανίζεται αρχικά η διαταραχή (βρεφική, παιδική, ενήλικη, γεροντική). Είναι χαρακτηριστικό δε το γεγονός ότι στο DSM-III, το επίσημο «Εγχειρίδιο ταξινόμησης και στατιστικής Ψυχικών Διαταραχών» της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας, αναφέρονται περί τις 230 μορφές ψυχικών διαταραχών όλων των κατηγοριών.
Κι όταν λέμε κατηγορίες αναφερόμαστε στις 4 μεγάλες και κυριότερες διαγνωστικές κατηγορίες στις οποίες μπορούν να υπαχθούν οι πιο συνήθεις μορφές παθολογικής συμπεριφοράς, κι αυτές οι κατηγορίες είναι: οι νευρώσεις, οι ψυχώσεις, οι διαταραχές αγωγής και οι νοητικές ανεπάρκειες.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ
Οι νευρώσεις είναι ελαφριάς μορφής ψυχικές διαταραχές με κύριο χαρακτηριστικό τους μια διαρκή έντονη εσωτερική ανησυχία που εκδηλώνεται με υπερβολικό άγχος. Το νευρωσικό άτομο δεν χάνει την επαφή με την πραγματικότητα (όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τα ψυχωσικά άτομα), συνεχίζει να συμμετέχει και να δρα σε κοινωνικό κι επαγγελματικό επίπεδο κανονικά η σχεδόν κανονικά, αλλά αδιάλειπτα νοιώθει μια έντονη εσωτερική ένταση με την μορφή εκνευρισμού, ενοχής, φόβου, αγωνίας η ακόμα και πανικού. Το νευρωσικό άτομο υποφέρει από συναισθήματα ανεπάρκειας και κατωτερότητας, διακατέχεται από μια μόνιμη αγωνία «αν έπραξε καλώς» στο καθετί που κάνει, παρουσιάζει δυσκαμψία στην σκέψη κι αδυνατεί να πάρει αποφάσεις που το ενδιαφέρουν άμεσα, και τέλος δυσκολεύεται σε μεγάλο βαθμό να διατηρήσει διαπροσωπικές του σχέσεις σε σταθερό επιθυμητό επίπεδο. Παράλληλα αυτές οι εκδηλώσεις συνοδεύονται κι από νευροφυτικές διαταραχές , δηλαδή ταχυπαλμία, εφίδρωση, ωχρότητα, συχνοουρία η διάρροια, επιγαστρικό πόνο, αϋπνία, μούδιασμα στα άκρα, αυξημένη αρτηριακή πίεση κ.α. Για την αποφυγή αυτών των συμπτωμάτων το νευρωσικό άτομο αποφεύγει συγκεκριμένες δραστηριότητες ή ομάδες δραστηριοτήτων πχ αποφεύγει την συζήτηση ορισμένων θεμάτων ή να βρεθεί σε συγκεκριμένους χώρους ή να βρεθεί σε αλληλεπιδρώμενα περιβάλλοντα. Αν και αναγνωρίζει το ίδιο το άτομο ότι πρόκειται για παράλογες εκδηλώσεις ωστόσο η επιστράτευση λογικής δεν έχει αποτέλεσμα. Το μόνο που ανακουφίζει το άτομο είναι η απομάκρυνση από τις γενεσιουργές συνθήκες. Η οποία απομάκρυνση τελικώς φέρει επιπλέον άγχος στο άτομο με συνέπεια να βρίσκεται διαρκώς σε έναν φαύλο κύκλο που ολοένα μεγαλώνει.
Οι νευρώσεις είναι η πιο κοινή μορφή παθολογικής συμπεριφοράς. Στα μεγάλα αστικά κέντρα υπολογίζεται ότι νευρωτικές διαταραχές παρουσιάζει μέχρι και το 30% του πληθυσμού και παρουσιάζονται συνήθως κατά την εφηβική και την πρώτη ώριμη ηλικία, ως το 35ο έτος.
Οι πιο συνήθεις μορφές νευρώσεων είναι οι εξής:
I. ΑΓΧΩΔΗΣ ΝΕΥΡΩΣΗ. Χαρακτηρίζεται από έναν αόριστο, διάχυτο, γενικευμένο κι απροσδιόριστο φόβο που δεν σχετίζεται με συγκεκριμένη απειλή και η ένταση του μπορεί να φτάσει ως τον πανικό. Το άτομο με αγχώδη νεύρωση παρουσιάζει αδυναμία συγκέντρωσης-προσήλωσης, τάσεις υπερκινητικότητας, μυϊκή υπερένταση, θυμική καταπόνηση, αϋπνία κ.α
II. ΦΟΒΙΕΣ. Εδώ περιλαμβάνεται μια μεγάλη γκάμα φοβικών αντιδράσεων που θα χρειαζόταν σελίδες ολόκληρες απλά για να περιγραφούν και μόνο. Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω την ακροφοβία (αποφυγή του ατόμου να πλησιάσει γκρεμό ή την άκρη της ταράτσας οικοδομής), αγοραφοβία (αποφυγή πλήθους κι ανοιχτών χώρων), μυσοφοβία (παθολογικός φόβος ακαθαρσιών και μικροβίων), κλειστοφοβία, μονοφοβία, νυχτοφοβία, πυροφοβία κτλ. Γενικά θα αρκεστούμε να πούμε ότι πρόκειται όπως προανέφερα για φοβικές αντιδράσεις σε συγκεκριμένα ερεθίσματα – καταστάσεις από την φύση τους όμως μη γενεσιουργά φόβου. Πχ το αγοραφοβικό άτομο δεν μπαίνει σε λεωφορείο λόγω συνωστισμού. Κατάσταση σίγουρα μη επικίνδυνη αντικειμενικά αλλά φοβική υποκειμενικά για το ίδιο το άτομο. Η φοβία θα μπορούσε να θεωρηθεί κάτι ανάμεσα στον φόβο και το άγχος. Ο φόβος είναι φυσιολογική φυσική αντίδραση αυτοπροστασίας προς κάποιο επικείμενο κίνδυνο. Το άγχος είναι επίσης φυσιολογική αντίδραση οργανικής εγρήγορσης προς την επίτευξη στόχου. Όταν το άγχος όμως γίνεται υπερβολικό και γενικό, γίνεται φοβική αντίδραση προς κάτι αδιόρατο μη συγκεκριμένο. Έτσι και οι φοβίες είναι πραγματικός μεν φόβος αλλά προς μη πραγματικές απειλές.
III. ΝΕΥΡΩΣΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Χαρακτηρίζεται από υπερβολική ευαισθησία σε δυσάρεστα γεγονότα ή καταστάσεις που γίνεται όμως μόνιμη θλίψη ή παρατεταμένη απελπισία. Κάθε φυσιολογικό άτομο νοιώθει θλίψη μπροστά σε κάποια αποτυχία. Το νευρωσικό άτομο όμως παρουσιάζει έντονη θλίψη ή και αισθήματα απώλειας ακόμα και σε μικρότερης σημασίας γεγονότα και περνά σε ένα παρατεταμένο στάδιο βαθιάς απελπισίας.
IV. ΙΔΕΑΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΝΕΥΡΩΣΗ. Χαρακτηρίζεται από μια επαναληπτικότητα, με τελετουργικό τρόπο μάλιστα, συγκεκριμένων πράξεων – εμμονών και στερεοτυπικών ενεργειών. Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση μπορεί πχ να κοιτάει επανειλημμένα αν κλείδωσε την εξώπορτα κάθε φορά που φεύγει από το σπίτι και πολλές φορές (νεύρωση της αμφιβολίας), ή να έχει την έμμονη ιδέα ότι θα πεθάνει σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία, ή να μην αρχίσει να εργάζεται αν πρώτα δεν τακτοποιήσει σε συγκεκριμένη σειρά τα πράγματα του γραφείου του κλπ.
V. ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΑΣΗ. Χαρακτηρίζεται από διαρκή ενασχόληση με την σωματική υγεία και καθαριότητα. Παρουσιάζεται έντονη ανησυχία στην παρουσία ακόμα και του πιο μικρού σωματικού συμπτώματος, έντονος φόβος ότι το άτομο είναι άρρωστο, ενώ διαρκώς και εναγωνίως αναζητεί τρόπους «να προλάβει τα χειρότερα».
VI. ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. Οι διαταραχές αυτές περιλαμβάνουν οργανικά συμπτώματα όπως ημικρανίες, στομαχόπονο, άσθμα, έλκος ζαλάδες κλπ που γενεσιουργό τους αίτιο είναι κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα. Πρόκειται για σωματοποιητικές διεργασίες, οργανονευρώσεις, με κυρίαρχο στοιχείο τον πόνο.
VII. ΥΣΤΕΡΙΚΗ ΝΕΥΡΩΣΗ. Στις βαριές περιπτώσεις έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια λειτουργικής ικανότητας αισθητήριων οργάνων ή ακόμα και ολόκληρων μελών του σώματος χωρίς βέβαια να υπάρχει οργανική βλάβη αντίστοιχη. Συνηθέστερες μορφές υστερικών νευρώσεων είναι η υστερική παράλυση, η υστερική αλαλία, η υστερική αμνησία και η υστερική τύφλωση.


ΨΥΧΩΣΕΙΣ
Οι ψυχώσεις είναι οι πιο βαριές μορφές ψυχικών διαταραχών. Είναι το είδος των ψυχικών παθήσεων που βρίσκονται πιο κοντά σε αυτό που ο κοινός άνθρωπος ονομάζει «τρέλα», γιατί χαρακτηρίζονται από ακραίες και δραματικές ψυχοπαθολογικές αποκλίσεις. Αν κι έχουν διάφορες μορφές , κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι η απώλεια του ατόμου επαφής με την πραγματικότητα και η μη επίγνωση του πάνω σε αυτό το γεγονός. Το άτομο παρουσιάζει ένα είδος νοητικής σύγχυσης με συναισθηματικές αποκρίσεις απρόσφορες – ανορθόδοξες, υπακούει σε μια εντελώς εσωτερική κατάσταση-λογική συνήθως εξωπραγματική κι αποκομμένη από τον κόσμο. Είναι αυτονόητο ότι τα ψυχωσικά άτομα δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε κοινωνικές κι επαγγελματικές προσταγές. Πολλές φορές δε επειδή είναι επικίνδυνα τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τους άλλους απαιτείται ο εγκλεισμός τους και η περίθαλψή τους σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Οι συνηθέστερες μορφές ψυχώσεων είναι:
· ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ. Περιλαμβάνει μια μεγάλη ομάδα ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων που χαρακτηρίζονται από διαταραχές στην σκέψη , στο συναίσθημα και στην πραξιακή – κινητική συμπεριφορά. Οι διαταραχές στην σκέψη συνίστανται σε μεταβολή του τρόπου σχηματισμού των εννοιών και των κρίσεων που οδηγούν σε παρερμηνείες της πραγματικότητας, πολλές φορές ακραίων, που φτάνουν ως τις παραισθήσεις. Πχ ο ασθενής ακούει φωνές, βλέπει οράματα ή και βιώνει παραληρηματικές ιδέες όπως πχ πιστεύει ότι μαγνητικά κύματα μακρινού πλανήτη καθοδηγούν τις πράξεις του ή πχ ζωύφια περνούν κάτω από το δέρμα του κλπ. Από την άλλη οι διαταραχές στο συναίσθημα περιλαμβάνουν: ακραίες αμφιθυμικές καταστάσεις (ο ασθενής αγαπάει και μισεί το ίδιο πρόσωπο ταυτόχρονα), υποτονικό θυμικό ( μένει απαθής σε οποιοδήποτε συγκινησιακό ερέθισμα, ούτε κλαίε, ούτε γελάει), απρόσφορες συναισθηματικές αποκρίσεις (πχ σκάει στα γέλια όταν χτυπήσει ο ίδιος ή όταν μάθει ότι κάποιο προσφιλές του πρόσωπο πέθανε). Οι διαταραχές στο κινητικό τομέα συχνά περιλαμβάνουν αδράνεια, εσωστρέφεια, απόσυρση, παλινδρόμηση σε παιδικά πρότυπα αλλά και σύνολα παραδοξότητας συμπεριφοράς όπως να στέκεται για ώρες με άβολη διευθέτηση των μελών του χωρίς να ενοχλείται πχ με το ένα χέρι του πίσω από το κεφάλι του (κηρώδης ευκαμψία), ή να μην ακουμπάει το μαξιλάρι με το κεφάλι όταν ξαπλώνει (ψυχικό προσκέφαλο). Η σχιζοφρένεια είναι η πιο συχνή μορφή ψύχωσης. Το 25% των εισαγομένων σε ψυχιατρικές κλινικές πάσχουν από αυτήν. Επίσης η συχνότητά της είναι μεγαλύτερη στους άνδρες και μάλιστα κάτω των 35 ετών.
· ΠΑΡΑΝΟΙΑ. Χαρακτηρίζεται κυρίως από επίμονες και παραληρηματικές ιδέες ενός όμως κεντρικού θέματος. Έτσι αυτές μπορεί να είναι ιδέες μεγαλείου, καταδίωξης, ζηλοτυπίας, φθόνου κλπ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ειδικά οι παραληρηματικές ιδέες μεγαλομανίας διέπονται στο σύνολό τους σχεδόν από το μεσσιανικό σύνδρομο ( ο ασθενής πιστεύει ότι έρχεται να σώσει τον κόσμο ή ότι γενικά έχει ένα μεγάλο έργο να επιτελέσει, βλ αρχεία CIA, «το προφίλ του Χίτλερ» - National Geographic ). Το κύριο χαρακτηριστικό του παρανοϊκού είναι ότι οι παραληρηματικές του ιδέες αποτελούν ένα σύστημα πλήρες, καλά μελετημένο, χωρίς κενά κι ασυνέπειες. Ο παρανοϊκός έχει έντονη λογικότητα, ετοιμότητα και αισθαντικότητα, όμως τα γεγονότα γύρω του τα προσλαμβάνει επιλεκτικά, μόνο εάν αυτά τεκμηριώνουν τις παραληρηματικές του ιδέες. Πέρα από αυτές τις ιδέες δεν παρουσιάζει ως άτομο δραματικές αλλαγές στην προσωπικότητά του.
· ΜΑΝΙΑ-ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ. Πρόκειται για μείζονες διαταραχές του συναισθήματος. Χαρακτηρίζονται από περιοδικές εμφανίσεις εντόνων κι ακραίων καταστάσεων, αφενός καταθλιπτικής κατάστασης (φάση μελαγχολίας), κι αφετέρου πλεονάζουσας συναισθηματικής εξάρσεως (φάση μανίας). Οι δύο αυτές φάσεις μπορεί να διαδέχονται η μία την άλλη σε μια έκφραση συνέχειας, με ενδιάμεση περίοδο «ηρεμίας», οπότε έχουμε την μανιοκαταθλιπτική (διπολική- κυκλική) ψύχωση. Μπορεί όμως να επαναλαμβάνεται περιοδικά μόνο η μία φάση οπότε έχουμε μονοφασική-μονοπολική ψύχωση. Τότε αναλόγως της επικρατούσας φάσης έχουμε διαλείπουσα μανία ή διαλείπουσα μελαγχολία. Στην φάση της μανίας τα κυριότερα συμπτώματα είναι: έκφραση ζωηρή-έντονες χειρονομίες, θυμική έξαρση ( εύθυμος, ευέξαπτος, φλύαρος κλπ), υπερεκτίμηση του Εγώ (πιστεύει ότι είναι ο πιο έξυπνος, πλούσιος, άξιος κλπ), ιδεόρροια – λογόρροια ( έχει πληθώρα ιδεών τις οποίες για να εκφράσει μιλάει έντονα κι αδιάλειπτα), υπερκινητικότητα (κοιμάται λίγο, κουράζεται δύσκολα) κλπ. Στην φάση της μελαγχολίας τα κυριότερα συμπτώματα είναι: αθυμία και κατήφεια, παραμελημένη εμφάνιση, αναποφασιστικότητα, ευσυγκινησία, πτωχεία και λίμναση ιδεών, σεξουαλική ανικανότητα, ανορεξία ή βουλιμία, μείωση κινητικότητας που μπορεί να φθάσει ως την εμβροντησία, και τέλος τάσεις αυτοκαταστροφής ( το 75% των μελαγχολικών έχει τάσεις αυτοκτονίας- το 15% πραγματοποιεί την τάση αυτή) ή και συλλογικής αυτοκαταστροφής (παρακίνηση συγγενικών προσώπων σε ομαδική αυτοκτονία, πχ ασθενής πείθει τα παιδιά του να αυτοκτονήσουν μαζί του ή τα σκοτώνει για να τα «γλιτώσει από τα δεινά του κόσμου»).






ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΓΩΓΗΣ
Οι διαταραχές διαγωγής αναφέρονται σε καταστάσεις με χαρακτηριστικό γνώρισμα την έκφραση εσωτερικών ενορμήσεων κι επιθυμιών με πράξεις που συστηματικά αντιτίθενται στην κοινωνική ηθική και στην έννομη τάξη.
Η κύρια διαφορά τους με τις υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές είναι ότι ενώ στις άλλες η παθολογία είναι ενδοτροπική και ζημιώνει κυρίως το άτομο, εδώ η παθολογική απόκλιση είναι παρορμητική – αντικοινωνική και ζημιώνει κυρίως τους άλλους. Οι κυριότερες μορφές διαταραχών διαγωγής είναι:
§ ΨΥΧΟΠΑΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ. Ψυχοπαθητικό είναι το άτομο που η συμπεριφορά του καθορίζεται εξ ολοκλήρου από τις προσωπικές του επιθυμίες. Λειτουργεί παρορμητικά με στόχο την άμεση ικανοποίηση των ορέξεων του χωρίς κανένα ηθικό φραγμό, δίλλημα προς τους κοινωνικούς κανόνες ή μετάνοια. Γνωρίζει το «πρέπον» αλλά συστηματικά ενεργεί με παντελή έλλειψη συναισθημάτων κι αναλγησία. Πολλές δε φορές νοιώθει ικανοποίηση παραβαίνοντας κοινωνικούς κανόνες που συνιστούν την έννομη τάξη, ενώ κυρίαρχη κι έντονη είναι η έλλειψη ενοχών ή μεταμέλειας για τις πράξεις του (πχ ψυχοπαθητικό άτομο δολοφονεί και κατόπιν αλλάζοντας ατάραχο τα ρούχα του επισκέπτεται το καφενείο της γειτονιάς του σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Είναι η περίπτωση αμετανόητου κι ανάλγητου μονήρη (ενεργεί συνήθως μόνος του) εγκληματία. Πράξεις ψυχοπαθητικών ατόμων είναι θέματα από αυτά που συγκλονίζουν την κοινή γνώμη στα δελτία ειδήσεων ή δίνουν υλικό σε σενάρια κινηματογραφικών ταινιών. Θα πρέπει βέβαια να προσέξουμε εδώ να μην γίνεται σύγχυση της ψυχοπαθητικής προσωπικότητας με περιπτώσεις όπου η αντικοινωνική συμπεριφορά συνίσταται με την τυφλή υποταγή σε μικρότερη κοινωνική ομάδα πχ νεοναζί. Σε αυτές τις περιπτώσεις αν και μεμονωμένα ατομικά μπορεί να συναντήσουμε ψυχοπαθητικά άτομα , ωστόσο αυτό δεν είναι αναγκαίο. Πολλές φορές πρόκειται απλά για απόλυτη συμμόρφωση προς τους κανόνες δράσης αντικοινωνικής ομάδας, πρόκειται δηλαδή για περίπτωση ψευδοκοινωνικοπαθητικής προσωπικότητας.
§ ΨΥΧΟΣΕΞΟΥΑΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. Σε αυτό τον τομέα , σχετικά με το τι είναι φυσιολογικό και τι όχι, οι απόψεις των ειδικών διίστανται. Η μία κυρίαρχη άποψη δέχεται ως απόκλιση κάθε σεξουαλική δραστηριότητα , ακόμα και ετερόφυλη, που δεν απολήγει σε οργασμό. Η δεύτερη άποψη δέχεται την απόκλιση όχι βάσει των όποιων πράξεων λαμβάνουν μέρος στην σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά βάσει των συναισθημάτων που βιώνει το άτομο για τις πράξεις αυτές. Αυτή την άποψη θεωρώ προσωπικά κι ορθότερη. Δηλαδή όταν το άτομο βιώνει με συγκεκριμένες σεξουαλικές πράξεις καταπίεση ή ενοχή, αναστολή ή υπερδιέγερση – εθισμό, εμμονή ή αποφυγή κλπ, τότε θεωρούμε ότι το άτομο παρουσιάζει σεξουαλική διαταραχή. Κυριότερες μορφές ψυχοσεξουαλικών διαταραχών είναι: 1) Σεξουαλική αναποτελεσματικότητα. Πχ πρόωρη εκσπερμάτωση, απώλεια στύσης , ανεσταλμένος οργασμός, σεξουαλική ψυχρότητα κλπ 2) Παραφιλίες. Δηλαδή οι περιπτώσεις στις οποίες ο σεξουαλικός οργασμός επιτυγχάνεται αποκλειστικά και μόνιμα με ανορθόδοξα αντικείμενα και τρόπους, για παράδειγμα φετιχισμός, παρενδυσία (τραβεστισμός), παιδοφιλία, επιδειξιομανία, ηδονοβλεψία, μαζοχισμός- σαδισμός, παραλαγνείες κλπ.( Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η παρενδυσία που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον ως κανόνας από το αρχαίο ελληνικό δράμα ουδεμία σχέση είχε με την συγκεκριμένη διαταραχή κι εξυπηρετούσε απλά σκοπούς σάτιρας- βλ. Αριστοφάνη).3) Διαταραχές φυλετικής ταυτότητας, όπως για παράδειγμα η φιλονοφυλία (τρανσεξουαλισμός), η σύγχυση της φυλετικής ταυτότητας κατά την παιδική ηλικία κλπ.
§ ΕΘΙΣΜΟΣ –ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΙΕΣ. Όποια μορφή κι αν έχει ο εθισμός (τζόγος ,σεξ, ναρκωτικά, πορνό κλπ) χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του στην ζωή του ασθενή και την αδυναμία ελέγχου του ίδιου πάνω στην ζωή του. Σημαίνει δε προοδευτική απομόνωση και σχέση απόλυτης εξάρτησης με το γενεσιουργό αντικείμενο του εθισμού. Το άτομο βιώνει μια προς τα έσω σχέση ενώ η φυσιολογικότητα επιβάλει τις προς τα εξω σχέσεις (φίλους ,συγγενείς κτλ). Κοινό στοιχείο όλων των εθιστικών καταστάσεων είναι ότι προκαλούν την καλυτέρευση της διάθεσης όσο διαρκεί η αλλαγή που προέρχεται από το τελετουργικό μέρος της εξάρτησης κι ότι πάντα επιστρέφουν το άτομο στην πρότερη ή ακόμα μεγαλύτερη θλίψη οδηγώντας το τελικά στην απελπισία. Ειδικά δε για τις τοξικομανίες ο βαθμός βλαβερών συνεπειών που επιφέρουν έχουν να κάνουν τόσο με την ποσότητα της τοξικής ουσίας όσο και με το είδος αυτής.

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΕΣ
Οι νοητικές ανεπάρκειες χαρακτηρίζονται από ελλιπή ανάπτυξη γνωστικών ικανοτήτων κι από μειωμένη ικανότητα προσαρμογής σε φυσιολογικές ηλικιακές αναπτυξιακές απαιτήσεις. Το άτομο με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζει στις συνήθεις κλίμακες νοημοσύνης (Binet, Weschler) πηλίκο μικρότερο του 70 που δηλώνει και περισσότερο από δύο τυπικές αποκλείσεις, 30 μόρια κάτω του μέσου όρου 100.
Τα νοητικώς καθυστερημένα άτομα δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια μεταξύ τους. Παρουσιάζουν διαφορές ως προς : τον βαθμό της ανεπάρκειας και τα αίτιά της, την δυνατότητα αγωγής που επιδέχονται, το είδος των διαταραχών που συνοδεύουν τα κύρια συμπτώματα, την πρόγνωση για το στάδιο αναπτυξιακής κατάληξης και τις προοπτικές κοινωνικής ένταξης.
Για εκπαιδευτικούς κυρίως λόγους τα νοητικώς καθυστερημένα άτομα διαχωρίζονται σε τρείς κύριες κατηγορίες βαθμίδες. Αυτές είναι:
A. ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΜΟΙ : Είναι η ελαφρότερη μορφή νοητικής καθυστέρησης με ρυθμό νοητικής ανάπτυξης μεταξύ του μισού και των ¾ του μέσου κανονικού, δηλαδή με νοητικό πηλίκο μεταξύ του 50 και του 70. Στην σχολική ηλικία δείχνουν ικανότητα για αφομοίωση γνώσεων και δεξιοτήτων σε βαθμό ώστε να μην θεωρούνται αναλφάβητοι. Η δυσκολία τους παρουσιάζεται σε αφομοίωση ύλης πέραν της Δ δημοτικού. Στον κοινωνικό τομέα μπορούν ν α ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο, ως ανειδίκευτοι ή ημιειδικευμένοι εργάτες και να ζήσουν ως ανεξάρτητοι κι αυτάρκεις πολίτες, μερικώς ή ολικώς. Για αυτό ακριβώς τους αποδίδεται ο όρος «εκπαιδεύσιμοι», ο οποίος αναφέρεται στην επαρκή αγωγιμότητά τους για σχολικές, επαγγελματικές και κοινωνικές δεξιότητες.
B. ΟΙ ΑΣΚΗΣΙΜΟΙ. Είναι η μεσαία μορφή νοητικής καθυστέρησης με ρυθμό νοητικής ανάπτυξης μεταξύ του ¼ και του μισού του μέσου κανονικού, δηλαδή με νοητικό πηλίκο μεταξύ του 25 και 50. Στην σχολική ηλικία δεν έχουν την ικανότητα απόκτησης ολοκληρωμένων επιπέδων γνώσεων παρά μόνο μεμονωμένων λέξεων, αριθμών κλπ. Μπορούν όμως να ασκηθούν και να αποκτήσουν βασικές δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης όπως ντύσιμο, προσωπική υγιεινή, λήψη τροφής κλπ. Οι ασκήσιμοι για την επιβίωσή τους χρειάζονται συνεχή εποπτεία, φροντίδα και οικονομική υποστήριξη.
C. ΟΙ ΙΔΙΩΤΕΣ. Είναι η πιο βαριά μορφή νοητικής καθυστέρησης, με ουσιαστικά ανύπαρκτο ρυθμό νοητικής ανάπτυξης και νοητικό πηλίκο κάτω του ¼ του μέσου κανονικού, δηλαδή ως 25 το ανώτερο. Οι ιδιώτες παρουσιάζουν παντελή έλλειψη ικανότητας τόσο για λήψη βασικών σχολικών γνώσεων όσο και για απόκτηση βασικών δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης. Για την επιβίωσή τους χρειάζονται συνεχή φροντίδα κι εποπτεία και μάλιστα ιατρική για αυτό και συνήθως περιθάλπονται δια βίου σε ιδρύματα – άσυλα. Είναι τα «ανθρώπινα χορτάρια».

Ορισμένες μορφές νοητικής καθυστέρησης έχουν και ιδιαίτερα φυσιογνωμικά – κλινικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι εμφανή ακόμα και σε μικρή ηλικία. Τα συνηθέστερα κλινικά σύνδρομα νοητικής καθυστέρησης είναι η μογγολοειδής ιδιωτία ( σύνδρομο Down), η υδροκεφαλία και η μικροκεφαλία.
Στατιστικές έρευνες αναγάγουν το ποσοστό των νοητικώς καθυστερημένων ατόμων στο 1% ως 3% του γενικού πληθυσμού. Σύμφωνα με αυτά τα στατιστικά στοιχεία , σήμερα στην Ελλάδα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 100.000 νοητικώς καθυστερημένα άτομα από τα οποία κατά προσέγγιση: 83.000 εκπαιδεύσιμοι, 14.000 ασκήσιμοι και 3.000 ιδιώτες. Επίσης κάθε χρόνο θα γεννιούνται παιδιά, 1 ανά 100 γεννήσεις, που σε κάποια στιγμή της ζωής τους θα χαρακτηριστούν ως νοητικώς καθυστερημένα και θα χρειαστούν ειδική φροντίδα κι αγωγή.