ΟΜΑΔΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Ομαδική ψυχοθεραπεία ορίζεται ως η θεραπεία πολλών ατόμων ταυτόχρονα εντός μίας συνεδρίας. Αρχικά εφαρμόστηκαν ως λύση ανάγκης σε στρατιώτες κυρίως του Βιετνάμ, για διαταραχές συμπεριφοράς που παρουσίασαν (βλ. Dr.Scott Peck “Μετά τον δρόμο τον λιγότερο ταξιδεμένο» - εκδ.ΛΙΒΑΝΗ), για λόγους καθαρά κόστους και χρόνου. Στην διάρκεια όμως των θεραπειών αυτών διαπιστώθηκαν ποικίλα επιπλέον οφέλη για τους θεραπευόμενους με αποτέλεσμα να ανεβεί η αξία της ομαδικής ως ψυχοθεραπευτικής μεθόδου ,κατακόρυφα. Μιας αξίας που έγκειται κυρίως στις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των θεραπευομένων εντός της συνεδρίας.

ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Υπάρχουν ποικίλες μορφές ομαδικής ψυχοθεραπείας, μορφές που κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τους ρόλους των ατόμων που λαμβάνουν μέρος στην συνεδρία.
Καταρχήν θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι όλες οι ατομικές ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι όπως η συμπεριφοριστική, η ανθρωπιστική, η πελατοκεντρική κ.α , έχουν προσαρμόσει την διαδικασία τους ώστε να μπορούν να είναι εφαρμόσιμες σε πολλά άτομα ταυτόχρονα με σχετικά ίδια καλά αποτελέσματα.
Υπάρχουν όμως και συγκεκριμένες μορφές ομαδικών θεραπειών που χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένα ψυχοθεραπευτικά πλαίσια ,κυρίως ιδιωτικά κέντρα ψυχοθεραπείας, για ποικίλων μορφών ψυχολογικά προβλήματα όπως οι φοβίες , η αντικοινωνική συμπεριφορά, οι ταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις κτλ.
Τυπικές τέτοιες μορφές ομαδικής ψυχοθεραπείας είναι οι εξής:
Ø Οικογενειακή θεραπεία (family therapy). Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην άποψη ότι όταν ένα μέλος της οικογένειας παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα, αυτό αποτελεί ένα προειδοποιητικό «σήμα» ότι όλα τα μέλη της ομάδας- οικογένειας έχουν ανάγκη από βοήθεια. Συχνά τόσο το πρόβλημα όσο και η λύση δεν βρίσκονται στο πρόσωπο – άτομο που παρουσιάζει κάποια μορφή διαταραχής, αλλά στον τρόπο που η οικογένεια λειτουργεί κι αλληλοεπιδρά μεταξύ των μελών της ως ομάδα. Στην θεραπευτική διαδικασία όλα τα μέλη της οικογένειας, ομαδικά πλέον, ενθαρρύνονται να ξεκαθαρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους προς τα υπόλοιπα μέλη , να εντοπίσουν και να επεξεργαστούν τις δυσκολίες στην μεταξύ τους επικοινωνία, να επισημάνουν τα εμπόδια που παρακωλύουν την αμοιβαιότητα των συναισθημάτων τους , και να οδηγηθούν σε αποτελεσματική συνεργασία της ομάδας με αποτέλεσμα την ομαλή λειτουργία της. Κύριο στοιχείο της θεραπευτικής διαδικασίας είναι να κατανοήσουν όλα τα μέλη το κέρδος τους από την αλλαγή στην συμπεριφορά τους. Η προσπάθεια καταβάλλεται αρχικά να πειστεί το κάθε μέλος να αλλάξει πρωτίστως τους τρόπους που εφαρμόζει για να ικανοποιεί τις ανάγκες του κι όχι τις ίδιες τις ανάγκες του ή την προσωπικότητά του. Συχνά δε, γίνεται χρήση βιντεοσκοπήσεων από σκηνές της οικογενειακής ζωής , για να μπορέσει να εντοπίσει, να αναλύσει, να εξετάσει και να συνειδητοποιήσει το κάθε μέλος τα σφάλματα στην συμπεριφορά του.
Ø Ψυχόδραμα. Σε αυτή την μορφή ομαδικής ψυχοθεραπείας της οποίας θεμελιωτής είναι ο J.L Moreno , οι ασθενείς υποδύονται ρόλους οριζόμενους από τον ψυχοθεραπευτή σύμφωνα με την προσωπικότητά τους και το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Συνήθως ένας ασθενής ορίζεται ως ο «πρωταγωνιστής» υποδυόμενος ρόλο που στην πραγματικότητα του προκαλούν άγχος , και οι υπόλοιποι ασθενείς συμμετέχουν είτε ως «συμπρωταγωνιστές» είτε ως θεατές και οι οποίοι βαθμιαία προωθούνται προς τον «πρώτο» ρόλο. Με την ελεύθερη έκφραση στην «σκηνή», ο ασθενής πετυχαίνει και βιώνει μια συναισθηματική αποφόρτιση προς το αγχογόνο γεγονός, που τελικά επιφέρει και την θεραπεία. Ο ελεύθερος διάλογος στο ψυχόδραμα ως ψυχοθεραπευτική διαδικασία είναι το αντίστοιχο του ελεύθερου συνειρμού στην ψυχανάλυση.
Ø Παιγνιοθεραπεία. Η μέθοδος αυτή είναι συναφής με το ψυχόδραμα με την διαφορά ότι γίνεται υπό την μορφή παιχνιδιού και κυρίως εφαρμόζεται σε παιδιά. Ο λόγος που βρίσκει κυρίως εφαρμογή σε παιδιά είναι ότι στα παιδιά λόγω ηλικίας και σταδίου ανάπτυξης, η προφορική επικοινωνία και η συνεργασία είναι δύσκολες ή δυσνόητες. Τα παιδιά δίνουν διέξοδο στα συναισθήματα, στις σκέψεις τους και στους προβληματισμούς τους , ζωγραφίζοντας ή παίζοντας παιχνίδια που τους είναι διαθέσιμα. Έτσι εξωτερικεύουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις και προβλήματα, και μεταφέρουν στην πραγματική ζωή τους τις λύσεις που βρήκαν στον παιχνίδι με την βοήθεια του ψυχοθεραπευτή.
Ø Συναντησιακές ομάδες (encounter groups , t-groups). Είναι μια μορφή ομαδικής ψυχοθεραπείας που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κύριο θεραπευτικό στοιχείο αποτελεί η «συνάντηση» που στηρίζεται στο ανθρωπιστικό πρότυπο κι αποβλέπει στην απελευθέρωση του ατόμου ώστε να ζήσει μια πληρέστερη ζωή, μέσω μια αμοιβαίας προσπάθειας κι επιθυμίας του ατόμου να επηρεάσει και να επηρεαστεί. Στις συναντησιακές αυτές ομάδες χρησιμοποιούνται διάφορες και ποικίλες ασκήσεις που βοηθούν τα άτομα να αυξήσουν την αυτογνωσία τους , να βελτιώσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και να αξιοποιήσουν νέες διόδους προσωπικής εμπειρίας κι ανάπτυξης. Είναι δε σημαντικό να τονίσουμε ότι σε αυτή την μορφή ψυχοθεραπείας λαμβάνουν μέρος όχι μόνο άτομα που παρουσιάζουν κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα αλλά και άτομα με επαρκή ψυχική υγεία που απλά επιδιώκουν προσωπική ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση. Στην ομάδα συμμετέχουν από 12 ως 20 άτομα που ενθαρρύνονται να βγάλουν την μάσκα της καθημερινής τους ζωής και να εκφράσουν ελεύθερα βαθύτερες σκέψεις και ειλικρινά συναισθήματα. Ο θεραπευτής παραμένει στο παρασκήνιο αφήνοντας τους συμμετέχοντες μέσα από την ασφάλεια που τους εξασφαλίζει η μικροκοσμική κοινωνία της συναντησιακής ομάδας να αφυπνίσουν ελεύθερες συμπεριφορές, ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα. Στην εντατική τους μορφή οι ομάδες αυτές συνεδριάζουν για ολόκληρη μέρα η ολόκληρο σαββατοκύριακο χωρίς ουσιαστική διακοπή και τότε αποκτούν την μορφή ψυχοθεραπείας την γνωστή ως «μαραθώνιες συνεδρίες». Λαμβάνουν μέρος ή σε γραφείο του θεραπευτή αν ο χώρος προσφέρεται για αυτό ή σε απομονωμένο μέρος της επιλογής του πχ μια χειμερινή η θερινή έπαυλη. Θα πρέπει να επισημανθεί τέλος εδώ , ότι σημαντικό στοιχείο στο οποίο πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία ο θεραπευτής είναι στην ομοιογένεια της κάθε ομάδας που δημιουργεί ως προς τον βαθμό ψυχικής υγείας των μελών της. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι καλό είναι να δημιουργούνται δυο κατηγορίες ομάδας, της θεραπευτικής και της ομάδας ανάπτυξης. Κι αυτό γιατί η έμφαση της μεθόδου αυτής στην «ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων» μπορεί να αποβεί επιζήμια σε άτομα που η αυτοεκτίμηση τους είναι εύθραυστη στο να δεχθεί και να αντέξει την ομαδική κριτική και πίεση.